देखल्या देवा...

तसा हा प्रसंग खूपच जुना आहे. जवळ जवळ २८ वर्षे उलटली. मी एका मोठ्ठ्या अपघातात्तून वाचलो. अपघात कसा झाला? कां झाला? ते अलहिदा, पण परिणामतः मला अडीच महिने घरी बसायची वेळ आली. अपघातामुळे माझा जबडा तारांनी बांधलेला होता, बोलायलाच काय खायला देखील बंदी होती. त्यावेळी एवढ पेय पान करावं लागलं की एखाद्या पट्टीच्या पिणाऱ्याला देखील हेवा वाटावा. वेळ कसा घालवायचा हा मोठा प्रश्नच होता. तो पर्यंत मला स्वतःला वाचनाची खूप आवड आहे असं वाटत होतं पण जेव्हा वाचन सक्तीचं झालं तेव्हा नकोस वाटू लागलं.

आमची बिल्डींग, आजच्या भाषेत रोड फेसिंग (खरतर रस्त्याला लागुनच) आहे. बेडच्या बाजूच्या खिडकीतून वाहता रस्ता दिसतो, जाणारी येणारी वाहन, माण सतत दिसत असतात, हा चांगला विरंगुळा आहे हे कळायला काही दिवस जावे लागले. दिवसाकाठी सहज दोन चार तास रहदारी बघण्यात जायचा. वेगवेगळ्या वेळी जाणारी येणारी माणसं देखीलं आता ओळखता यायला लागली. खिडकीतून पानाची गादी, वटवृक्षाच्या खोडाला लागून असलेले मारुतीचे मंदिर, जुनाट उडुपी हॉटेल आणि केश कर्तनालय दिसे. आता त्या हॉटेलच आणि केशकर्तनालयाच नाव नाही आठवत, आता काही नवीन उद्योग त्या जागी चालतात.  

त्या अडीच महिन्याच्या कालावधीत पानाच्या गादिला भेट देणारे पान तंबाखूचे शौकीन, त्यातला पान खाणारा कोण, नुसतंच चुन्याच्या दगडाला बोट लाऊन जाणारा कोण आणि तिथेच उभं राहून सिगारेट ओढणारे कोण, पानवाल्याची सगळी गिऱ्हाईक परिचित वाटायला लागली. हॉटेल मधे राबता कष्ट कऱ्यांचा दिसे. फारच थोडे पांढरपेशे तिथे हजेरी लावताना दिसत. नाही म्हणायला संध्यकाळी पानाच्या गादीवर सिगारेट घेऊन कटिंग चहा पिणारी तरुण मुलं उभी दिसायची.

पण सगळ्यात जास्त वेळ  मारुती मंदिरात येणाऱ्या, खरतर मंदिरा समोरून जाण्याऱ्या भक्तांमुळे जात असे. त्या खिडकीत बसून देवाला नमस्कार करणारे अनंत लोक आणि नमस्कारांचे तितकेच प्रकार बघायला मिळाले.

चालता चालता वेग जराही कमी न करता थोडसं पुढे झुकून, किंचित मान वळवून (मूर्ती कडे) उजव्या हाताची तर्जनी आणि मध्यमा जुळवून छाती, ओठ आणि कपाळ हा प्रवास क्षणार्धात संपवून पुढे जाणारे, चपला काढून डोळे मिटून भक्तिभावाने क्षण दोन क्षण मंदिरा समोर उभे रहाणारे, ख्रिस्ती मंदिरातून करतात तसा नमस्कार करणारे तरुण, तरुणी, गाडी रस्त्यातच उभी करून घाईघाईने नमस्कार करून, मागील निषेध नोंदवणाऱ्यावर कावून, गाडीत बसून भरकन निघून जाणारे, शाळकरी मुले, मुली त्यांच्या आया, बायका, हात जोडून बोटाच्या टोकाला नाक लावून नमस्कार करणारे, थोडा जास्त काळ मंदिरा समोर रेंगाळणारे वयस्क, आजाराने धास्तावून मोर्निंग वॉकला बाहेर पडून साकडे घालणारे..शनिवारी तर विचारूच नका, वक्र दृष्टीक्षेपात असलेले, तेल आणि रुईच्या पानांच्या माळा वाहणारयांची लांबच लांब रांग पाहायला मिळे ... कित्ती प्रकार सांगू?

बरें, नमस्कार करणाऱ्या प्रत्येकाची देहबोली वेगळी, कोणी लीन तर कोणी दीन. कोणाच प्रदर्शन तर कोणाच दर्शन, कोणी याचक तर कोणी कृतज्ञ. कोणी शरणागत तर कोणी आक्रमक, कुठे केवळ उपचार तर काही मनःपूर्वक. श्रद्धा तीच पण जितक्या व्यक्ती तितकी प्रकटीकरण, भाव कदाचित तोच पण कारणे निराळी. दाता केवळ एकच बाकी घेणारे?

मंदिराच्या दरवाजातून डोकावून क्षणात होणारे ते दर्शन, झालेला न झालेला एकतर्फी संवाद जर कोणाला आयुष्याच्या संघर्षात शक्ती, उमेद देत असेल तर काय हरकत आहे. चमत्कार शिवाय नमस्कार नाही असं म्हणतात पण इथे बहुतांशी चमत्कार होण्याकरता नमस्कार करताना दिसतात. देव आहे नाही, ह्या वादात मला पडायचे नाही. तो मुद्दा गौण आहे. सुभाषितकारांनी पूर्वीच सांगून ठेवले  आहे ..... भावोही विध्यते देव, तस्मात भावोही कारणं! प्रत्येकाला जो जसा भावाला तसा तो त्याचा देव! तो त्याला जसा वाटेल तसा त्यांनी पुजावा. ज्याचा त्याचा देव व्यक्तिगत असावा आणि त्याचे स्वतःच्या देवाशी एक खास भावबंधन असावे. बस! बहुदा तेहेतीस कोटींची मूळ संकल्पना तशीच असावी. नेहेमी प्रमाणे आम्ही आकड्यातच अडकतो.